‘Yılan’ sözünü düşündüğümüz an, birden fazla insanın aklına birinci olarak “zehir” gelir. Çoğumuz zehrin öldürücü olabileceği yahut bize ziyan verebileceği konusunda hemfikiriz.
Peki bir yılanın kendi zehrinden etkilenip etkilenmediğini hiç merak ettiniz mi? Yılanlar zehirlerini ağızda üretir. Pekala yılan, ürettiği zehri kazara yutarsa ne olur? Yahut bir yılan kendini soktuktan sonra zehirlenebilir mi?
Bu soruları yanıtlamak için evvel yılanların nasıl ve neden zehir ürettiğine değinmemiz gerekiyor.
Zehrin yılan için önemi
Yılan zehiri, zehirli yılanlarda özel olarak değiştirilmiş tükürük bezlerinde üretilen sıvı bir salgıdır. Zehrin birincil emeli, avı hareketsiz hale getirmek ve yılanların sindirim süreçlerine yardımcı olmaktır.
Yılan zehirinin merkezi bileşeni proteindir. Bu toksik proteinler, yılan zehirinin ete enjekte edilmesinden kaynaklanan ziyanlı tesirlerin asıl nedenidir.
Zehir ayrıyeten, büyük molekülleri süratli bir biçimde parçalamaya ve yılan sindirimine daha fazla yardımcı olmaya yarayan özel enzimler içerir.
Enzim, yılan avındaki karbonhidratların, proteinlerin, fosfolipidlerin ve nükleotitlerin parçalanmasına yardımcı olur.
Yılan zehirinde bulunan ek bir bileşen olan polipeptit toksinler ise zehrin öldürücü tesirine neden olan elementlerdir.
Polipeptit toksinleri hücre işlevini bozar ve hatta hücre vefatına yol açabilir. Yılan zehirinin makul toksik bileşenleri, genel olarak tüm zehirli yılanlarda bulunurken, muhakkak toksinler muhakkak yılan cinslerine mahsustur.
Yılan, zehri nasıl kullanır
Zehir için en yaygın enjeksiyon yolu dişlerin kullanılmasıdır. Dişler, dokuyu delebildikleri ve zehrin açılan yaraya akmasına müsaade verdikleri için dağıtım düzeneklerinde hayli tesirlidir.
Bununla birlikte, tükürme yahut zehir atma üzere zehir vermek için farklı uyarlamalar geliştiren öbür yılan cinsleri de vardır.
Zehir tükürmek yahut fırlatmak, avına yönelik bir hücum biçiminden fazla bir savunma düzeneğinin emeline hizmet eder.
Yılanların zehri kullanma mekanizması
Her yılandaki zehir enjeksiyon sistemi çabucak hemen birebirdir ve dört ana bileşen içerir. Bunlardan birincisi zehirli bezlerdir.
Bu özel bezler öncelikle başta, bilhassa boğazın ardında bulunur, birincil emelleri zehir üretimi ve depolanmasıdır.
Bir öteki kıymetli bileşen, güçlü ve ikili bir gayeye hizmet eden, başta bulunan kaslardır. Bu kaslar, avı sıkıştırmaya ve delmeye yardımcı olurken, enjekte edilen zehir ölçüsünü düzenlemeye de yardımcı olurlar.
Son iki kritik kısım kanallar ve dişlerdir. Kanallar, bezlerden dişlere zehir için bir yol sağlarken; dişler, zehrin içinden aktığı içi boş kanallara sahiptir
Bir yılan, kendi kendini zehirleyebilir mi
Zehir tükürük bezinde bulunduğuna nazaran, yılan onu kazara yutar ve sindirirse ne olur? Zehirli yılanlar, kendi zehirlerini yuttuklarında ve sindirdiklerinde rastgele bir ziyan görmez.
Çünkü zehirdeki birincil bileşen proteindir. Protein toksinlerinin güçlü olması için, beden dokusuna yahut kan sirkülasyonuna enjekte edilmeleri yahut emilmeleri gerekir.
Yılan zehirinin yutulması ziyanlı değildir, zira bu ziyanlı toksinler mide asidi ve sindirim enzimleri tarafından zararsız formlarına parçalanırlar.
Ancak zehir, bir yılanın diğer bir yılanı ısırması sonucunda ya da yılanın kendisini ısırması yoluyla kan dolanımına girerse, zehrin tesiri kendisini gösterir.
Özetle bir yılan, zehri direkt kan sirkülasyonuna girecek biçimde kendini ısırarak intihar edebilir. Lakin yılanlar, kendi zehirlerini yuttuklarında rastgele bir ziyana uğramazlar.