Sultan II. Abdulhamid’in yaptırdığı, mimari açıdan pek çok üslubun birleştiği Hamidiye Camii, Osmanlı Mimari yapılarına benzemeyen sitiliyle ve ihtişamlı mimarisiyle ziyaretçilerini büyülüyor.
Her bir köşesinde farklı bir ayrıntının yer aldığı, Adeta göz kamaştıran Yıldız Hamidiye Camii’nin mimarisiyle alakalı bilinmeyen her şeyi sizin için araştırdık.
Yıldız Hamidiye Camii’nin Mimarı
Bânisi Sultan II. Abdülhamid’den ötürü Hamidiye Camii olarak isimlendirilse da daha çok Yıldız Camii diye bilinir.
II. Abdülhamid 1876’da tahta çıktığında kısa bir mühlet Dolmabahçe Sarayı’nda kalır ve akabinde Yıldız Sarayı’na yerleşir.
Ağabeyi V. Murad’ın tekrar tahta geçirileceği telaşıyla, saraydan uzaklaşmamak için cuma selâmlığında kullanılmak üzere Yıldız Sarayı’nın Koltuk Kapısı’nın girişi önündeki yüksek set üzerine yeni bir cami yapılmasını ister.
1881-1885 yıllarında inşa edilen, bina nâzırlığını Başmâbeyinci Osman Bey’in yürüttüğü yapının mimarı olarak birtakım yayınlarda Sarkis Balyan ismi kaydedilse de bu hakikat değildir.
Caminin mimarı, Dolmabahçe Sarayı Arşivi’nde yer alan dokümana nazaran (Evrak nr. II/989) Ebniye-i Seniyye İdaresi’nde otuz yılı aşkın bir mühlet çalışan Nikolaidis Jelpuylo isimli bir Rum’dur. Osmanlı kaynaklarında Nikolaki Kalfa ismiyle geçen Nikolaidis, kendisine misyon verildiğinde kısa bir mühlet içinde hazırladığı plan ve fotoğraflarla birlikte caminin maketini Sultan II. Abdülhamid’e sunar.
Sultanın onayından sonra 28 Muharrem 1299 (20 Aralık 1881) tarihinde caminin temeli merasimle atılır.
Cami minberinin Türk ahşap sanatının en meşhur örneklerinden olan Bursa Ulucamii minberi usulünde yapılması istenir. Bu gayeyle Bursa’ya bir fotoğrafçı gönderilip minberin resmi çektirilir. Fakat sultanın bu isteği bilinmeyen bir sebepten ötürü yerine getirilemez ve minber mermer olarak yapılır.
Abdulhamid Han’ın El personelliği olan Mahfil
II. Abdülhamid’in ahşap işçiliğine ilgi duyduğu, Yıldız Sarayı’ndaki marangozhanesinde boş vakitlerinde çalıştığı ve çeşitli eşyalar ürettiği bilinmektedir.
Yıldız Camii’nin hünkâr mahfilinin sedir ağacından yapılan kafesleri II. Abdülhamid’in el işçiliğidir. Yıldız Camii inşaat keşif kayıtlarına nazaran 16.890 lira harcanarak yapılmıştır.
Oryantalist ve neo-gotik ögelerin periyodun beğenisine nazaran seçmeci bir anlayışla uygulandığı yapının temelleri sağlam yere kadar kazılmış ve 130 cm. kalınlığında temel duvarları inşa edilmiştir. Harim kısmının yerden saçağa kadar 100 cm. kalınlığındaki gövde duvarları kuzey ve güneyde üç, doğu ve batıda yedi ajur şebekeli olarak tasarlanmış, neo-gotik üslûpta dikdörtgen pencerelerle hareketlendirilmiştir.
Pencerelerin üzerinde yatay dikdörtgen bantlar dolaşır. Cephe kornişlerine üç sıra mukarnasla güçlü bir görünüm verilmiştir. Bütün pencere söveleriyle saçaklar beyaz Triyeste taşından yapılmıştır.
Caminin girişinde yer alan, anıtsal taçkapı biçiminde tasarlanmış öne yanlışsız çıkıntılı yüksek zirvelik mihrap cephesinde de tekrarlanmıştır. Yanlarda bulunan ve harim kısmından alçak tutulan iki kitlesel kanat caminin ön cephesine hâkimdir.
Yapının Yıldız albümlerindeki fotoğraflarına nazaran binanın cephesi bugün geniş oranda değişmiş, ana girişle yan kanatların büyük ve geniş camekânlı sundurmaları sonraki tamiratlarda kaldırılıp düz merdivenlere dönüştürülmüştür.
Selâtin mescitlerinin genelinde görülen çift minare uygulaması Yıldız Camii’nde teke indirilmiştir. Caminin batı kanadı içinden yükselen şık ince yivli minare mukarnas dolgu ile geçişi sağlanan tek şerefeye sahiptir.
Dikdörtgen planlı harim kısmı son cemaat yeriyle bütünleşmiş, harimin yüksek kasnaklı kubbesi mihraptan uzak, girişe yakın yerleştirilmiştir. Cami, kubbe kasnağına neo-gotik şekilde açılan on altı pencere ile bol ışık alır. Çokgen bir yapıya sahip olan kubbe kasnağının kornişi bir mukarnas dizisiyle biçimlendirilmiş, kubbe içi ve mihrap önündeki tavan lâcivert yer üzerine işlenmiş yıldızlarla bezenmiştir.
Caminin kubbe göbeğinde besmele ile Necm müddetinin birinci üç âyeti, jenerasyonda Mülk müddeti yer alır. Yapma kûfî usulünde işlenen bu yazılar gazeteci Ebüzziyâ Tevfik’e yazdırılmıştır. Celî sülüs yazılar ise Abdülfettah Efendi’ye aittir. Kubbeyi destekleyen ayaklıklarla yükseltilmiş sekiz köşeli birer çift kolon giriş ve mihrap istikametinde dilimli kemerlerle birbirine bağlanmaktadır.
Taşıyıcı fonksiyonlarının yanı sıra iç yere dekoratif bir zenginlik katan bu kolonlar periyodun yaygın mimari üslûbu olan Batı anlayışını yansıtmaktadırlar. Bu üslûp caminin iki katlı hünkâr köşkünde de görülmektedir.
Hünkâr köşkünün, altın varak süslemelerin yer aldığı ikinci katı II. Abdülhamid’e ayrılmış olup üç basamaklı bir sahanlık ve kafesli bir pencere düzeneğiyle harime açılmıştır. 1885 yılı Eylül ayı sonunda hizmete giren cami, II. Abdülhamid’in saltanatının sonuna kadar çok gösterişli cuma selâmlıklarına sahne olmuştur.
Ermeni komitacıların 21 Temmuz 1905’teki cuma selâmlığında II. Abdülhamid’e karşı düzenlediği bombalı suikast Yıldız Camii tarihinde farklı bir ehemmiyete sahiptir. Patlamada merasim alanında bulunan yirmi altı kişi hayatını kaybederken elli sekiz kişi yaralanmıştır. Cami çıkışında Şeyhülislâm Hâlidefendizâde Cemâleddin Efendi ile ayak üstü, beklenenden biraz fazla sohbet etmesi II. Abdülhamid’i suikasttan kurtarmıştır.
Yıldız Camii avlusunun kuzeybatı köşesinde 1890 yılında inşa edilen saat kulesi yapı ile bir bütünlük arzeder. Yıldız Camii üzere oryantalist ve neo-gotik üslûbun bir karması olan kule üç katlı inşa edilmiş, köşeleri kırık kare bir plana sahip kulenin katları mukarnaslı kornişlerle birbirinden ayrılmıştır. Kule sivri dilimli bir kubbe ile örtülüdür. Kubbede dört istikamette dilimli kemerli pencereler kullanılmıştır.
Zemin katın her cephesinde üzerlerinde kitâbe şeritlerinin yer aldığı sivri kemerli birer sağır pencere nişi bulunmaktadır. İkinci katın cephelerinde üç dilimli kemerlere sahip pencerelerin altına daire formunda gül pencereler yerleştirilmiştir. Bu pencereler üçüncü katta kaş kemerli pencereler üzerine alınmış, bunlardan saraya dönük olan kuzey cephesindeki pencereye saat konmuştur. Saat kulesinin dört tarafındaki celî ta‘lik kitâbeler Mehmed Nazif Bey’e aittir. Caminin avlusunda üstünde 1258 (1842), 1293 (1876) ve 1318 (1900) tarihli levhalar bulunan font çeşme vardır.