Ukrayna kriziyle birlikte Batı’da yine ‘jeostratejik önemi’ vurgulanan Türkiye, bir kere daha ‘güvenlik tehditleri’ temasıyla Suriye’ye yönelik yeni harekata girişmeyi gündemine aldı. 2019’da durdurulan operasyonda Ankara’nın hem Fırat’ın doğusu hem de batısı için ABD ve Rusya ile mutabakatları bulunuyorken, İdlib’deki cihatçı kümelerle da temaslı yaratılan statükoda da bir değişiklik bulunmuyor.
Bu şartlarda Ankara’nın kimi yorumcuların ülke içindeki ekonomik krizle de irtibatlandırdığı yeni harekat telaffuzunun nasıl hayata geçirileceği tartışılıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan YPG’nin son periyotta akınlarını artırdığı gerekçesiyle BM Kuralı’nın 51. Hususu uyarınca 2019’da kesilen harekatın tamamlanmasından kelam ederken, Tel Rıfat ve Münbiç’i anması dikkat çekti.
Konu, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov‘un Ankara ziyaretinde de gündeme taşındı. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Lavrov ile ortak basın toplantısında Türkiye’yle yapılan mutabakatların yerine getirilmediğini söyledi. Lavrov ise Türkiye’nin hudut güvenliği hassasiyetini anladıklarını vurgularken, Ankara-Moskova-Tahran bağlamındaki Astana sürecine dikkat çekti. Rusya Dışişleri Bakanı Türkiye ile Mart 2020’de İdlib’in terörist ögelerden temizlenmesine ait mutabakatın hayata geçirilmemiş olduğu iletisini da verdi. Bilhassa Suriye’nin kuzeyinde Türkiye’nin kontrolü altındaki İdlib bölgesinde son periyotta ekonomik şartlardaki kötüleşmeye paralel olarak meydana gelen geniş çaplı protestolar da dikkat çekiyor.
Lavrov’un temaslarının çabucak akabinde Suriye Cumhurbaşkanı Beşar Esad’ın Russia Today Arapça’yla söyleşisi dikkat çekti. Esad, söyleşide Suriye topraklarına yönelik rastgele bir operasyona karşı devlet güçleri ve halk milisleriyle direnileceğinin altını çizdi.
Lavrov’un ziyareti sonrası Suriye başlığı etrafındaki gelişmeleri araştırmacı müellif Buyruk Aşnas ile konuştuk.
‘Rusya’nın buna kesin bir hayır demediğini düşünüyorum’
Emir Aşnas’a nazaran, Lavrov’un ziyaretinde Çavuşoğlu ile ortak basın toplantısında karşılıklı yerine getirilmediği belirtilen mutabakatlar anılırken, mümkün operasyona dair pazarlıkların sürdüğü ve Rusya’nın ‘kesin bir hayır’ demediği bir imaj var:
“(Ortak basın toplantısında) Çavuşoğlu bu husustaki niyeti belirtti. Hem ABD hem de Rusya ile 2019’da ulaştıkları mutabakatlardaki kelamların yerine getirilmediğini vurgulayıp geçti. Daha sonra bir soru üzerine husus yine gündeme geldi ve daha ayrıntılı tıpkı kelamları tekrarlayınca, Lavrov bundan rahatsız oldu. ‘Taahhütlerimize sadığız ancak İdlib mutabakatı da vardı’, demeye getirdi. Aslında burada pazarlıkların devam ettiğini anladım ve Rusya’nın buna kesin bir hayır demediğini düşünüyorum, müdahalesini o açıdan görüyorum. Rusya başkanı Putin ile İran başkanı Reisi ortasında da bir görüşme oldu. Astana formatının değerine vurgu yapıldı. Münasebetiyle Rusya da bunu daima vurgulamaya çalışıyor.”
‘Esad Rusya televizyonu üzerinden çok net direnecekleri iletisi verdi’
Aşnas, buna karşılık Suriye’den son periyotta gelen yansılara dikkat çekti. Suriye Dışişleri’nin akabinde Esad’ın Russia Today televizyonuyla söyleşisine atıf yapan Aşnas, bilhassa Suriye başkanının ordunun Türkiye’nin mümkün bir teşebbüsüne direneceğini çok net biçimde söz ettiğini belirtti. Aşnas ordunun olmadığı yerlerde ‘halk milisleri’ atfına dikkat çekerken, Suriye ordusunun bunlara dayanağıyla ilgili farklı yorumlar da bulunduğunu vurguladı:
“Suriye Dışişleri Bakanlığı bu gerginlik başladıktan sonra iki açıklama yaptı. Türkiye’nin tavrını ve işgal tehditlerini milletlerarası hukukun açık bir ihlali olmasının yanı sıra Astana sürecinin çıktılarına karşıt olduğunu belirtti. Bugün de Beşar Esad direkt Rusya televizyonuyla bir röportaj gerçekleştirdi. Burada işgale karşı olduğunu söyledi. Söyledikleri farklı. Esad bu iletisi kendi televizyonlarından da verebilirdi. Başlı başına Rusya’nın resmi sayılan kanalı üzerinden vermesinin başka bir manası var. Bununla birlikte çok da açık vermeyecek biçimde konuştu. Bir ölçüde de ne yapabileceklerinin altını çizmiş oldu. Temel itibariyle işgale karşı olduğunu söyledi. Şunu vurguladı, kendi ordusunun bulunduğu yerde direneceklerini ve karşı koyacak güçte olduklarını söyledi. Bunu söylerken de 2020 şubat ve martta İdlib’da iki ordunun karşı karşıya geldiğini hatırlattı. İki direnişin altını çizdi, kendi ordusunun ve halk direnişlerinin. Yani resmi ordu dışındaki milislerin. Türkiye’ye karşı direnirken de ordunun olmadığı yerlerde halk direnişinin olacağını söyledi. Burada hem Rusya hem SDG’ye hem Türklere bildiri var, ordumun olduğu yerlere girerseniz, savaşa gireceğim iletisi var, çok net. Lakin ordumun olmadığı yerde olursa da öbürlerine takviye veririm diyor. Burada Kürtlere de bir bildiri verdiği, ‘Eğer bana bir rol vermezseniz, çok da ordumu tehlikeye atmayacak bir dayanak verebilirim, kaderinizle başbaşa kalırsınız’ diye yorumlayanlar da var.”
‘Tel Rıfat en sıkıntı yerden başlamak, Münbiç daha gri alan’
Erdoğan’ın operasyon için Tel Rıfat ve Münbiç’e işaret ettiğini anımsatan bunun Halep’in güvenliğiyle ilgili olduğunu vurgularken, yer seçiminin pazarlığı en üstten açmak manasına gelebileceğini söyledi:
“Aslında Türkiye’nin son tansiyonu tırmandırma uygulamasının bir özelliği var. Cumhurbaşkanı isim vererek Tel Rıfat ve Münbiç’i işaret etti. Münasebetiyle Esad’ın konuşmasıyla bunu birleştirirsek, Halep’in güvenliğine yönelik rastgele bir teşebbüse karşı Suriye hükümetinin direneceğini düşünüyorum. Tel Rıfat seçeneği her ne kadar Türkiye tarafından lisana getirilse de pazarlığa en sıkıntı yerden başlamak olarak değerlendiriyorum. Münbiç biraz daha gri ya da ortada bir alan. Rusya ile Amerika ortasında. Hasebiyle orada Amerika ve Rusya bir açılım verebilir mi, doğrusu ona bakmak gerek.”
‘Türkiye Suriye’nin yüzde 10.98 büyüklüğünde toprağını aldı fakat…’
Ankara’nın bugüne kadar Rusya ve kısmen ABD ile anlaşarak Suriye topraklarının yüzde 10.98 oranındaki kısmını aldığını söyleyen Aşnas’a nazaran artık bunu sürdürmek zorlaşıyor. Astana formatının belirli fonksiyonu yerine getirse de dertli olduğunu aktaran Aşnas, Ankara’ya Münbiç etrafındaki küçük bir bölge için müsaade çıksa bile bunun sonuç değiştirici olamayacağını dikkat çekti:
“Türkiye bugüne kadar Rusya ve kısmen de ABD ile anlaşarak Suriye Dışişleri Bakanlığı’nın açıklamasına nazaran Suriye’nin yüzde 10.98 büyüklüğünde toprağını aldı. Ancak bundan sonra bunu sürdürmek gitgide daha çok zorlaşıyor. Rusya’nın da Suriye ile olan münasebetleri bir manada Rusya’nın geçmişte olduğu kadar Türkiye’nin elini bu bahiste rahatlacak adımlar atmasını sağlayacak münasebetler değil. Astana formatı yaşıyor ancak yarı meyyit durumda. Astana formatı temel itibariyle 4 tane bölgenin 6 Mayıs 2017 yılında dört tane çatışmasızlık ve tansiyon düşürme bölgesinin kurulması maksadıyla oluşturuldu. Bunlardan birincisi İdlib ve bitişiğinde Lazkiye, Hama ve Halep içindeki El Esas ve başka ögelerin elindeki bölge idi. Başkalarında sorun çözümlendi ancak İdlib duruyor. Aslında Astana süreci aşikâr bir fonksiyonu yerine getirdi fakat orada bitti. Önümüzdeki hafta Astana’da toplanacaklar lakin orada rastgele bir mesai alınması mümkün değil. Hasebiyle Astana formatının kendisi de çatışmasızlık uygulaması da aslında süreksiz uygulamalar. Yani 6 aylık müddetler için kurulan ve uzatılabilir. Bunların birebir mantıkla devam etme ihtimali kalmadı.”
‘Türkiye açısından Rusya ve ABD’ye dayanarak bölgeyi denetimi altına alma siyasetinin sonuna gelindi’
Ankara’nın Münbiç bölgesinde küçük bir bölgeyi alma müsaadesi koparabileceğini lakin bunun sonucu değiştirmeyeceğini söyleyen Aşnas, son protesto dalgasına atfen Erdoğan idaresinin kendi denetimindeki bölgeleri yönetmekte zorlandığını anımsattı:
“Yarın Münbiç’in etrafına tahminen küçük bir bölgeyi alma müsaadesi çıkabilir ancak bu şunu değiştirmiyor. Türkiye’nin bilhassa Rusya ve ABD’ye dayanarak bölgeyi denetimi altına alma siyasetinin sonuna gelindi. Türkiye, aslında kendi denetimindeki bölgeleri de yönetemez durumda. Türkiye’nin denetimindeki bölgeler ekonomik açıdan sefil durumda. En az Suriye idaresindeki bölgeler kadar makûs bir ekonomik duruma sahip. En berbatı de güvenlik açısından Suriye’nin en düşünceli bölgeleri. Bir sürü yağma, kaçırma ve kriminal cürümlerin da engellenemediği, örgütlerin neredeyse her gün birbiriyle çatıştığı bir alan. Münasebetiyle bunu sürdürmek Türkiye açısından külfetli, vakit geçtikçe bu risk artacak. İçeride seçimlerimiz var, buna yönelik bir şeye gereksinim var, ne yazık ki birebir kısır döngüde devam ediyoruz. Maalesef yalnızca hükümet de değil, başta CHP ve YETERLİ Parti olmak üzere muhalefetin de bir manada hükümetin -doğrudan olmasa dahi- Suriye’de yaptıklarını onaylayan münasebet, mazaret üreten, legalleştiren bir tavır içinde olduklarını görüyoruz. Münasebetiyle buradan bir şey çıkmaz.”
‘Münbiç etrafında bir kısım toprak almak, PKK ile ilgili hiçbir kıymetli işi gerçekleştirmez’
Aşnas, Münbiç etrafında bir kısım toprak daha alınmasının PKK ile ilgili hiçbir kıymetli iş gerçekleştirilmesini getirmeyeceği değerlendirmesinde bulundu. Ankara’nın Suriye topraklarında elektrik firmalarıyla on yıllık kontratlar yapmasının ise bölgede ‘kalıcı olmayı istediği’ manasına geldiğini belirten Aşnas, “Türkiye Cumhuriyeti’nin elbet PKK ile ilgili güvenlik telaşları var, YPG’yi Suriye kolu sayıyor. Lakin bunlar en baştaki önceliği değil, bunu öteki öncelikleri açısından kullanıyor” yorumunu yaptı:
“Münbiç’in etrafında ya da bir kısım daha toprak aldınız, bunun sonucunda ne olabilir ki? Suriye’nin mevcut yapısında yahut PKK ile ilgili hiçbir kıymetli şeyi gerçekleştirmiş olmayacaksınız. Türkiye’nin hedefi bunlar değil esasen. Türkiye’nin denetimi altındaki bölgelerde yapılan şovlar ve kimi meclis binalarının basılmasından sonra Fehim Taştekin yazısında söylemişti, oradaki elektrik firmalarıyla on yıllık mukavele yapmışlar. Hasebiyle Türkiye orada kalıcı olmak istiyor. Türkiye Cumhuriyeti’nin elbet PKK ile ilgili güvenlik dertleri var, YPG’yi Suriye kolu sayıyor. Ancak bunlar en baştaki önceliği değil, bunu öteki öncelikleri açısından kullanıyor.”
‘Ankara YPG ile dahi görüştü, görüşmediği bir tek Suriye’nin yasal hükümeti’
Aşnas Ankara’nın 2012’den bu yana Suriye siyasetinde hiçbir değişiklik olmadığı görüşünde:
“Türkiye 2012 yılından bu yana Suriye konusunda dünyanın çabucak hemen her ülkesiyle siyasi görüşmeler yapıyor. Afrika ülkeleri hariç bütün ülkelerle müzakereler yürüttü. 2012-2015 devrinde terör örgütü isimlendirdiği Suriye’de PKK’nın kolu YPG ile dahi görüştü. Suriye sıkıntısıyla ilgili 2012’den bu yana 10 yıldır siyasi manada görüşmediği tek taraf Suriye’nin yasal hükümeti. Bir manada şartlar değişmiyor lakin bu Türkiye’nin bir devlet olarak Suriye’ye yönelik siyasetinde rastgele bir değişiklik olmuyor. Alanda kimi değişiklikler oluyor fakat bakışında bir şey değişmedi. Bu onun da göstergesi. Burada temel parametrelerde o nedenle bir değişiklik bekleyemiyorsunuz. Türkiye bunu sorun olarak görmüyor esasen.”