Dünya edebiyatının en önde gelen yapıtlarından olan Dönüşüm romanı, Franz Kafka’nın üstün hayal yeteneğinden ileri gelmektedir. Muharrir, bir gecede dev bir böceğe dönüşen Gregor Samsa üzerinden bireyin topluma olan yabancılaşmasını ironik bir lisanla anlatmaktadır.
Büyük ses getiren, çabucak hemen herkesin okuduğu Dönüşüm kitabı hakkında epeyce olumlu yorumlar yapıldı. Franz Kafka dünya edebiyatının gerçeküstücülüğün temsilcilerinden sayılıyor ve bu özelliğini yapıtlarında görmek mümkün…Franz Kafka denilince okurların aklına eminim Dönüşüm kitabı gelmektedir.
Bir sabah yatağından uyanan Gregor Samsa’nın artık bir insan değil, dev bir böceğe dönüşmesinin gerçeküstü kıssası… Aslen Çekoslokvakyalı (Şu an ki Çek Cumhuriyeti) olan muharrir, bütün yapıtlarını Almanca yazdı.
1915 yılında yayınladığı ve büyük yankılar uyandıran Dönüşüm kitabı ile edebiyat dünyasını sarsmıştır. Gregor Samsa’nın, bir böceğe dönüşmesin ele alan bu kısa ve etkileyici öyküde, bireyin yaşadığı topluma yabancılaşmasını eleştirel bir üslupla okurlara sunar.
Böceğe dönüşen Gregor Samsa
Kitabın ana karakterlerinden olan Gregor Samsa, bir dokumacılık atölyesinde personel olarak çalışmaktadır. Annesi, Babası ve kız kardeşi Grete ile yaşayan Gregor, daima odasına kapanan, toplumla bağlantılar zayıf olan bir bireydir. Müellifin, satırların ortasına serpiştirdiği bu yabancılaşma olgusu Gregor üzerinden devrin toplumuna yönelttiği sert tenkitlerle bu durumu sorgular. Gregor Samsa, her sabah işe gitmek için daima bindiği trene yetişmek için yatağından kalkmak için hareket eder.
Ama bir türlü yatağından kalkamayan Samsa’nın bedeni ağırlaşmaya, iki eli kolu ve ayakları yerine birbirine dolanan birden fazla ayak ve elleri ile kendisindeki farklılığı hisseder. Samsa, artık bir insan değil bir böcektir.
Gregor’un annesi, oğlunun çoktan kalkıp işe gitmesi gerektiği düşünür. Bu durumu garipseyen annesi, oğlunu uyandırmak için üst kattaki odasının kapısını çalar. İçeriden ses gelmediğini fark eden anne, kapıyı yavaşça açar ve fevkalâde gerçekle karşılaşır.
Biricik oğlu Gregor’un yerini dev bir böcek almış ve garip garip sesler çıkarttığını görür. Çığlık atarak çabucak aşağı iner durumu evdekilere anlatır.
Yazının gerişinde de kısaca değinmiştim. Samsa, bir dokuma atölyesinde az fiyatla ve ağır şartlarda çalışan bir personeldir. İşvereni ise, bu durumu pek önemsemez ve personellere karşı epey sert bir siyaset izler.
Patronun maksadı daha çok kazanmaktır. Gregor’un işe gelmediğini gören işveren, Samsa’nın konutuna sarfiyat. Konuta gittiğinde böcek Samsa’nın, etrafında toplanan ailesini görür. Personelinin dev bir böceğe döndüğünü gören işveren endişeyle meskenden çıkar süratle uzaklaşır oradan.
Bir kız kardeş…
Hayatını bundan sonra bir böcek olarak sürdürecek olan Gregor’un bakımını kız kardeşi Grete üstlenir. Artık kokuşmuş pis yiyeceklerle beslenir küçük odasında bir hayvan olarak ömrünü sürdürür.
Grete, muhakkak bir müddet sonra bu duruma dayanamaz ve böcek olan kardeşinden her geçen gün tiksinmeye, korkmaya başlar. Bakımı epeyce sıkıntı olan bu böceğe makus davranır ve annesine bu misyonu artık yapamayacağını söyler.
Çalıştığı dokumacılık atölyesinde ailesinin geçimine katkıda bulunan Gregor, babasını bu yükte yalnız bırakmak zorunda kalır. Borç batağında olan babasını hayli sıkıntı günler beklemektedir.
Babası, devayı öteki bir aile ile birebir daireyi paylaşarak yüksek olan kirayı hafifletmekte bulur. Lakin konutta bir böcek olduğunu, meskende çok pis kokular geldiğini fark eden bu yeni kiracılar aileye dava açarlar.
“Gregor’u süpürdüm, çöpe attım”
Bu dev böceğin bakımıyla ilgilenmek istemeyen ailesi, böcek olan oğlu Gregor’un bakımıyla ilgilenmek için bakıcı bir kız fiyatlar. Gregor, artık bu kıza emanettir.
Gregor’u odasında görmeyen ailesi kıza Gregor’a ne olduğunu sorarlar. Bakıcı kız şu karşılığı verir:
“Gregor’u süpürdüm çöpe attım.”
Franz Kafka’nın günümüzde hala çok okunmasının sebebi muharririn okuru gerçek dünyadan soyutlayarak onlara değişik kapılar açmasından ileri gelmektedir.