Deniz Gezmiş ve Hüseyin İnal ile Yusuf Aslan, bundan tam 49 yıl evvel idam edildiler.
1971 askeri darbesi sonrasında bilhassa devrimci ve sol örgütlere, öğrencilere yapılan operasyonlarda tutuklanan Deniz Gezmiş ve arkadaşları için idam kararı verildi.
6 Mayıs 1972’de TBMM’de verilen 48’e karşılık 273 kabul oyuyla Deniz Gezmiş, Hüseyin İnal ve Yusuf Aslan’ın idamı gerçekleştirildi. Pekala Deniz Gezmiş kimdir ve neden idam edildi? İşte Deniz Gezmiş’in biyografisi ve idam nedeni..
DENİZ GEZMİŞ KİMDİR?
Deniz Gezmiş, 28 Şubat 1947’de Ankara’nın Ayaş ilçesinde doğdu. Dedeleri Rize’nin İkizdere ilçesine bağlı Cimil köyündendi. Babası Ilıca (Aziziye), Erzurum nüfusuna kayıtlı ilköğretim müfettişi Cemil Gezmiş, annesi ise Erzurum’un Tortum ilçesinden ilkokul öğretmeni Kutsal Gezmiş’ti.
Ailenin üç erkek çocuğundan ikincisiydi. Ağabeyi Bora Gezmiş (d.1944), hukuk fakültesinden ayrılıp bankacılık yapmıştı. Kardeşi Hamdi Gezmiş (1952-2020) ise mali müşavirdi. Deniz Gezmiş, birinci ve orta tahsilini Sivas’ta, liseyi İstanbul’da Haydarpaşa Lisesi’nde okudu.
SİYASİ HAYATI
11 Ekim 1965’te Türkiye Personel Partisi’nin (TİP) Üsküdar ilçe başkanlığına üye oldu. Birinci gözaltısını 15 Ağustos – 31 Ağustos 1966 tarihleri ortasında Ankara’dan İstanbul’a yürüyen Çorum Belediyesi paklık emekçilerinin Taksim Anıtı’na çelenk koymaları sırasında personelleri destekleyen ve TÜRK-İŞ yöneticilerini protesto eden şov sırasında yaşadı.
6 Temmuz 1966 tarihinde girdiği üniversite imtihanında hem Fen Fakültesini hem de Hukuk Fakültesini kazandı. Babası, Deniz’in Fen Fakültesine gitmesini istedi. Deniz, babasının isteğini geri çevirmeyerek Fen Fakültesine gitmeyi kabul etti. Ancak daha sonra fikir değiştirerek Hukuk Fakültesine kaydını yaptırdı. 7 Kasım 1966’da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girdi.
Akabinde 19 Ocak 1967’de Türkiye Ulusal Talebe Federasyonu (TMTF) binasının yediemine verilmesi sırasında çıkan olaylarda yakalandı ve bir gün sonra iki arkadaşıyla çıkarıldığı mahkeme tarafından özgür bırakıldı.
7 Mart 1968’de İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi konferans salonunda düzenlenen toplantıda konuşma yapan Devlet Bakanı Seyfi Öztürk’ü protesto ettiği için tutuklandı. 2 Mayıs’a kadar tutuklu kalan Gezmiş, 30 Mayıs’ta 6. Filo’yu protesto ettiği için yargılandı ve beraat etti.
ÖĞRENCİ ÖNDERİ HALİNE GELDİ
Öğrenci hareketleri içinde aktifliği giderek artan Deniz Gezmiş, 12 Haziran 1968’de İstanbul Üniversitesinin işgal edilmesinde önderlik etti. İşgal Kurulu ismine İ.Ü. Senatosu ile Baltalimanı’nda yapılan görüşmelere katılan öğrenci heyetinin içinde yer aldı; öğrenci haklarının elde edilip işgalin sona erdirilmesinde tesirli oldu. İşgalden kısa bir mühlet sonra İstanbul’a gelen 6. Filo’yu protesto hareketlerinde yer alan Gezmiş, 30 Temmuz 1968’de bu aksiyonlardan ötürü tutuklandı ve 20 Eylül 1968’de hür bırakıldı.
Bütün bu olaylardan sonra öğrenci hareketinin efsanevi önderi haline geldi. TİP içinde ağırlaşarak ayrılıklara ve tartışmalara yol açan ideolojik meselelerde “Millî Demokratik Devrim” kümesinin görüşlerini benimseyen Deniz Gezmiş, bu görüşün bilhassa devrimci öğrenciler ortasında yayılmasında tesirli oldu.
Ekim 1968’de hareketlerde birlikte olduğu Cihan Alptekin, Mustafa İlker Gürkan, Mustafa Lütfi Kıyıcı, Devran Seymen, Cevat Ercişli, M. Mehdi Beşpınar, Selahattin Okur, Saim Konsey ve Ömer Erim Süerkan’la birlikte Devrimci Öğrenci Birliği (DÖB)’ni kurdu. 1 Kasım 1968’de TMGT (Türkiye Ulusal Gençlik Teşkilatı), AÜTB, ODTÜÖB ve DÖB’ün başlattığı Samsun’dan Ankara’ya Mustafa Kemal Yürüyüşü’nü düzenledi.
Akabinde 28 Kasım 1968’de ABD büyükelçisi Kommer’in gelişi sırasında Yeşilköy Havaalanı’nda düzenlenen protesto şovları nedeniyle tutuklandı ve 17 Aralık 1968’de hür bırakıldı.
FİLİSTİN’DE SİLAH EĞİTİMİ ALDI
İstanbul Üniversitesinde sağcı güçlerin 16 Mart 1969’da girişmiş olduğu hareketlere öğrenci kitlesiyle birlikte karşı koyan Gezmiş, bu aksiyonu münasebet gösterilerek 19 Mart’ta tekrar tutuklanarak 3 Nisan’a kadar mahpus yattı.
Hakkında gıyabi tutuklama kararı olmasına karşın hastaneden kaçan Gezmiş, haziranın sonunda Filistin’de bulunan Filistin Demokratik Halk Kurtuluş Cephesi’nin kampına; silahlı eğitim almak ve FDHKC üyeleri ile birebir safta savaşmak için gitti.
Eylüle kadar Filistin’de eğitim alan Deniz Gezmiş, 28 Ağustos 1969’da üniversiteyi işgal ettiği gerekçesiyle Hukuk Fakültesi’nden ihraç edildi. Hakkında tutuklama kararının olduğu bu periyotta gazetecilere gizlendiği yerden demeçler verdi. 23 Eylül 1969’da Hukuk Fakültesi’nde bulunduğunun ihbar edilmesi üzerine fakülteye düzenlenen polis baskınında teslim olan Gezmiş, 25 Kasım’da özgür bırakıldı.
Lakin İstanbul Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisinde Battal Mehetoğlu’nun sağcılar tarafından öldürülmesinden sonra okulda yapılan aramada ele geçirilen dürbünlü bir tüfeğin Gezmiş’e ilişkin olduğu sav edilerek hakkında yine tutuklama kararı çıkarıldı.
20 Aralık 1969’da yakalanan Gezmiş, kendisiyle birlikte tutuklanan Cihan Alptekin’le birlikte 18 Eylül 1970’e kadar tutuklu kaldı. Mahpustan çıktığında askere alındı.
DENİZ GEZMİŞ’İN İDAM NEDENİ
12 Mart Muhtırası olduktan üç gün sonra yani 15 Mart 1971’de bir motosiklette Deniz Gezmiş ve Yusuf Aslan, başka motosiklette ise Sinan Cemgil yola çıktılar. Sinan Cemgil daha sonra yol ayrımından Nurhak’a gerçek yol aldı. Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ile birlikte Sivas’a gitmekteyken motosikletleri bozuldu.
Bir ihbar sonucu polislerin gelmesi üzerine çıkan çatışmada Aslan ile birbirlerini kaybettiler. Aslan, o esnada Elmalı’da iken Gezmiş, 16 Mart 1971 Salı günü Sivas’ın Gemerek ilçesinde etrafı sarılarak yakalandı ve Kayseri’ye getirildi ve Kayseri valisi Abdullah Asım İğneciler’in karşısına çıkarıldı. Buradan Ankara’ya vaktin İçişleri Bakanı Haldun Menteşeoğlu’nun makamına götürüldü.
Mahkemesi 16 Temmuz 1971 günü Altındağ Veteriner Okulu binasında Tuğgeneral Ali Elverdi başkanlığında Baki Tuğ savcılığında Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 1 No’lu Mahkemesi’nde başlayıp 9 Ekim 1971 günü bitti.
Deniz ve arkadaşları, 16 Temmuz 1971’de başlayan THKO-1 Davası’nda TCK’nin 146. hususunu ihlâl ettiği gerekçesiyle 9 Ekim 1971’de 146/1 hususu uyarınca idam cezasına çarptırıldı.
İdam edilmeden evvel Alman Der Spiegel mecmuasında çıkan son yazısında “Yaşasın tam bağımsız Türkiye! yaşasın Marksizm-Leninizm. yaşasın Türk ve Kürt halklarının kardeşliği! yaşasın emekçiler, köylüler! kahrolsun emperyalizm!” dediği belirtildi.
DENİZ GEZMİŞ’İN SON MEKTUBU
Baba;
Oğlun Deniz Gezmiş – Merkez Cezaevi