Arjantin’de askeri cuntanın dikkati stagflasyon, insan hakları ihlalleri ve toplumsal protestolardan öteki tarafa çevirip milliyetçi hislere oynamak için 2 Nisan 1982’de işgal ettiği Britanya’nın Güney Atlantik’teki denizaşırı toprağı Falkland Adaları, iki ülke ortasında 10 haftalık resmen ilan edilmemiş savaşa neden olmasıyla dünyada tanınıyor. Britanya’nın yeni kapalılığını kaldırdığı Falkland Adaları evrakları ise Londra’nın savaştan evvel de sonra da adalarla ilgili petrolden diğer bir şeyin peşinde koşmadığını ortaya koydu.
Declassified files reveal British interest in Falkland Islands oil https://t.co/qg7o7mpfB2
— The Guardian (@guardian) June 14, 2022
Hazine Bakanı: Petrol gelirini bizim almamız, en adili
Gizliliği kalkan evraklardan biri, daha evvel yayımlanmamış olan 21 Ekim 1991 tarihli mektup oldu. Dönemin Hazine Bakanı Norman Lamont, Dışişleri Bakanı Douglas Hurd’e gönderdiği mektupta, Falkland Adalarının muhtemel petrol gelirinin Falklandlılara değil, Britanya hükümetine gitmesi gerektiğini telkin etti:
“Büyük ölçü petrol bulunması durumunda vergi gelirlerinin Birleşik Krallık hazinesine tahakkuk edeceğinden kuşkum yok. Birleşik Krallık’ın Falkland Adaları’nın özgürlüğünü teminat altına almak için öbür fedakarlıkların yanısıra çok kıymetli finansal fedakarlıklar da yaptığı göz önüne alındığında, bu, bana en adil yol olarak görünüyor.”
‘Petrol peşinde olduğumuz suçlamasına prim vermek istemeyiz’
İngiliz siyasi mizah dizisi klasiği ‘Emret Bakanım/Başbakanım’ dizisini çağrıştıran formda, Lamont, “Falkland Adaları operasyonumuzu Falkland sularında petrol bulunduğu inancının motive ettiği suçlamasına prim vermek istemeyiz: bu, nitekim son derece uzak olurdu” diye ekledi.
Hükümet dokümanı: Petrol gelirlerine erişimimiz sağlama alınmalı
Dönemin Başbakanı John Major ile Lamont ve Hurd dahil kabine bakanlarının, muhtemel petrol gelirinin büyük kısmını Londra’nın alması gerektiğine dair görüş birliği, 1991’de onaylanan denizaşırı ve savunma siyaseti kabine komitesi belgesine şöyle yansıdı:
“Ticari geri dönüşü olacak ölçülerde petrol bulunursa, majestelerinin hükümetinin buna eşlik eden gelirlerin değerli kısmına erişimini garanti altına almak için gerekli tedbirleri alması gerekmektedir.”
Belgede “Falkland Adalılar, görece muazzam servetin münhasır yararlanıcıları olmalı mı?” diye sorulup şu sonuca varıldı: “Petrolle ilgili gelirlere sadece finansal yararların siyasi zorluklardan daha ağır basacağı aşikar olduğunda erişmeye çalışmalıyız.”
Adalılara gelirlerin nasıl paylaşılacağına karar verme yetkisi verildi
Sonuçta bakanlar, adalılara petrol yataklarının büyüklüğünü belirlemek için sismik araştırmalar yapma ve akabinde gelirlerin nasıl paylaşılacağına karar verme yetkisi sunmayı kabul etti.
22 Kasım 1991’de Britanya, adaların etrafında 200 deniz miline kadar deniz yatağı ve toprak altında hak sahibi olduğunu ilan etti.
1996’dan beri gelirler Falkland hükümetine gitti
Falkland Adaları hükümetinin petrol arama ruhsatlarını dağıtmaya başladığı 1996’dan beri tüm gelirler Britanya hükümetine değil, Falkland hükümetine gitti. 1991’den sonraki yıllara ilişkin resmi dokümanların kapalılığı şimdi kaldırılmadı, lakin gelinen nokta, Londra’daki hükümeti nezdinde petrol gelirlerinin kıymetine kıyasla bunları talep etmenin siyasi utancının daha ağır bastığına işaret ediyor.
1970’lerden itibaren Arjantin’le tansiyon tırmandı
Gizliliği kaldırılan dokümanlar, Londra’nın uzun vakittir Falkland Adaları etrafındaki petrolle ilgilendiğini gösterdi. 1975’te bir güç bakanlığı yetkilisi “Bakanlarımız Falkland Adaları etrafındaki açık deniz petrolünü kullanma olasılığıyla çok ilgileniyor” diye yazdı.
Falkland Savaşı’ndan evvel Britanya, adaların etrafındaki potansiyel petrol rezervleri üzerinde hak tezini şiddetle savundu. Arjantin 1977’nin başlarında bölge yakınında sismik araştırma yaptığında Londra resmen protesto etti. Bir güç bakanlığı yetkilisi, “En makûs şey hiçbir şey yapmamamız olur, 200 metre sınırının ötesinde denizin altında bulunabilecek rastgele bir petrolden vazgeçmemize yol açabilir” diye yazdı.
Dışişleri: Kıymetli olan, Arjantin’in değil, bizim petrolümüz olması
Arjantin 1981’de daha fazla arama ruhsatı dağıttığında Londra tekrar protesto etti. Bir Dışişleri Bakanlığı yetkilisi şunları yazdı: “Falkland Adaları kıta sahanlığındaki rastgele bir petrolün, yararlanma hakkıyla majestelerinin hükümetini mi yoksa Falkland Adalarını mı kast ettiğimizi belirtmeden, Britanya petrolü olarak kalmasını sağlamalıyız. Değerli olan, Arjantin’in değil, bizim petrolümüz olması.”
Thatcher, adaları Arjantin’e satacaktı, güç rezervleri uyarısı olmasaydı
Temmuz 1980’de kemer sıkma tedbirleri uygulayan Margaret Thatcher’ın başbakanlığındaki hükümet, Buenos Aires’deki cunta idaresiyle Falkland Adaları’nın Arjantin’e satılıp egemenliğinin devredilmesi ve akabinde 99 yıllığına geri kiralanması mutabakatı için zımnî pazarlıklar yürüttü. Devrin Güç Bakanı David Howell, hem Dışişleri Bakanı Lord Carrington’a hem de Başbakan Thatcher’a olası muahedede Britanya’nın petrol ve gaz haklarını kaybetmemesi gerektiğine dair ikaz mektupları gönderdi.
Thatcher’ın liderliğindeki savunma ve denizaşırı siyaset komitesi, 7 Kasım 1980’de mümkün geri kiralama muahedesinin adalıların onayına sunulmasını kabul etti. Evrakta şöyle denildi: “Keşfedilebilecek rastgele bir petrol için tatmin edici düzenlemeler yapmak değerli. Britanya’nın petrol gelirlerin kıymetli kısmına hak kazanmasını garanti edecek yollar üzerinde daha fazla düşünülmeli.”