Neden beşerler dünyanın farklı yerlerinde yolun farklı taraflarında otomobil kullanıyor? Tahminen daha da değerlisi, bu farklılıklar nasıl ortaya çıktı?
Bu soruların cevapları hayli değişiktir ve dikkate alınması gereken birden fazla tarihî olay içeriyor.
Büyük ölçekli protestolardan yalnızca kolaylık sağlayan kolay problemlere kadar inanılmaz çeşitlilikler, tarihte trafik akışını değiştirdi. Gelin bunun nasıl olduğuna daha yakından bakalım.
Görsel: Trafikte soldan giden ülkeler ile sağdan giden ülkelerin bir haritası. Kırmızı, Turuncu: Sağ, Mavi, Açık Mavi: Sol
Bazı ülkelerde trafik neden soldan akar
Antik dünyanın soldan akan trafiğe sahip olduğuna işaret eden birkaç tarihi kayıt var. Neden sol taraf? Bu sorunun en genel karşılığının “kolaylık” olduğunu söyleyebiliriz.
İnsanların çoğunluğunun “sağ elini kullandığı” bilinen bir gerçek, yani günlük aktiviteler için sağ ellerini kullanmaya daha aşinadırlar. Antik dünyada atları en çok kullanan iki kişiyi ele alalım:
Tüccarlar: Birkaç atı denetim eden sağ elini kullanan bir kişi, şoför için daha yeterli denetim sağlayacağından, otomobilin sola gerçek eğilmesini uygun bulur.
Savaşçılar: Sağ elini kullanan bir savaşçı, kılıcı sağ elini kullanarak çekmek için kınını her vakit sol tarafında bulundurur. Bu durum, savaşçıların atları ekseriyetle sol taraftan bilmelerine neden oldu. Askerler, her vakit koordineli bir halde hareket ettiğinden, tüm askerler bu prosedürü takip ederdi.
İnsanların çoğunluğu sağlak olduğu için, yavaş yavaş bu durum bir alışkanlık haline geldi ve neredeyse her yere yayıldı.
Bu sistemin en kıymetli kullanıcısı İngiltere idi. 1700’lerde trafiğin yolun sol tarafından akmasını sağlamak için ülkede bir yasa bile çıkartıldı.
Yüzyıllar boyunca, trafik kuralları belirlenirken yalnızca iki önde gelen at kullanıcısı (askerler ve tüccarlar) dikkate alındı. Fakat 1800’lerin gelişi, kapitalizmin yükselişine ve dünyayı bu açıdan bile büyük ölçüde etkileyen çok sayıda ihtilale şahit oldu.
Bazı ülkelerde trafik neden sağdan akar
1800’lerin başında, trafiğin hareket ettiği tarafı direkt etkileyen iki ihtilal hayata geçirildi:
Sanayi ihtilali: 1700’lerin sonunda ve 1800’lerin başında, çağdaş üretim formüllerine yol açan ve genel üretim sürecini hızlandıran Sanayi İhtilali ortaya çıktı.
Üretilen mal ölçüsü artık tüccarların sahip olduğu küçük otomobillerde taşınamıyordu. Bu sayede, artık insanların hayatına yük vagonları girdi.
Yük vagonları, bir at takımı (ve daha sonra buhar motorları) tarafından çekilmesi gereken büyük taşıma konteynırlarına deniyordu.
Vagonlarda ekseriyetle merkezi bir şoför koltuğu yoktu ve şoför, sol taraftaki atlardan birinin üzerine oturarak öteki atları sağ eliyle denetim ederek kullanıyordu. Bu nedenle, vagonlar doğal olarak yolun sağ tarafına alındı.
Görsel: İki at tarafından sürülen bir vagonun temsili. Binici, her iki atı da sağ eliyle denetim etmek için sol atın üzerine oturur. Bu nedenle vagon yolun sağ tarafında hareket eder.
Bu yeni uyarlamalar, yavaş yavaş hayatın olağan akışı içinde kabul edilmeye başlandı. Fransa’da resmi bir sağ kuralının kabul edildiği 1794’ten sonra tüm trafik sağdan akmaya başladı.
Fransız ihtilalinden sonra Napolyon’un Avrupa’daki fetihleri, sağdan akışı Almanya, Polonya, İsviçre vb. bölgelere taşıdı..
Napolyon’a karşı çıkan devletler ise soldan akışı benimsedi. Örneğin, İngiltere ve Portekiz üzere ülkeler açıkça trafiğin soldan gitmesine müsaade verdi.
İngiltere, sol akış sistemini dünyadaki tüm kolonilerine götürdü. Bunun bir sonucu olarak; Doğu Afrika, Güney Pasifik ve Güneydoğu Asya’daki ülkelerde trafik günümüzde ekseriyetle soldan akıyor.
Amerika üzere ülkelerde, İngiltere’ye karşı bir hareket olarak trafiğin sağdan akması sağlandı. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde sağdan direksiyonun Henry Ford’dan büyük ölçüde etkilendiği söylenir. Şirketinin çıkardığı Model-T’nin direksiyonu sol taraftaydı, bu yüzden otomobil yalnızca yolun sağ tarafında sürülebiliyordu.
Amerika Birleşik Devletleri üzere bir üstün gücün sağ tarafta sürüşü benimsemesi nedeniyle, başka birçok ulus da sağdan sürüşü benimsemeye başladı.
İkinci dünya savaşından sonra İsveç, Avrupa’da soldan akan trafiği koruyan tek ülkeydi. Lakin ticaret mutabakatları ve kıtanın geri kalanına uyma isteği nedeniyle ülkeye çok fazla memleketler arası baskı uygulandı. 1967’de İsveç, daha fazla baskıya dayanamadı ve sonunda sağdan akan trafiğe geçti.
Daha evvel de belirttiğimiz üzere, eski vakitlerde otomobil kullanmak yalnızca bir kolaylık sorunuydu, bu yüzden makul kurallar yoktu.
1700’lerin ortalarında bunu bir yasa haline getirmeye karar veren İngiltere’ydi. Birtakım ülkeler, kolay olduğu için İngiltere’nin soldan akış sistemini benimsedi, lakin birçok ülke, buna karar verirken siyasi ve tarihi olaylardan etkilendi.