İstanbul’un birinci belediye lideri bugün vazifeye başlamıştı.
Fethi kutladık, birinci reis Hızır Bey’i unutmayalım.
Vakanüvis
İstanbul’un fethinin 568’inci yıldönümünü dün büyük bir coşkuyla kutladık. 29 Mayıs 1453’te fetih gerçekleşti ve İstanbul’da yeni bir periyot başladı.
Fatih Sultan Mehmet’in fethin daha sonraki günü hayata geçirdiği birinci icraat ise kente bir belediye lideri atamak olmuştu.
İSTANBUL’UN BİRİNCİ BELEDİYE LİDERİ NASREDDİN HOCA’NIN TORUNUYDU
Fatih’in 30 Mayıs 1453’te hem Kadılık hem de İstanbul Belediye Başkanlığı ile görevlendirdiği Hızır Beyefendi Çelebi’in dedesi şirin hocamız Nasreddin Hoca’ydı.
Eskişehir’e bağlı Sivrihisar kazasında 1407 yılında doğan Hızır Beyefendi, birinci tahsilini babasından gördü; akabinde Bursa’da Molla Yegân isimli bir âlimin öğrencisi oldu, hocasının kızı ile evlendi.
Tahsil hayatını tamamladıktan sonra da Sivrihisar’daki bir medresede müderris olarak vazifeye başladı. Hızır Beyefendi daha sonra pek çok kentte müderris olarak görev aldı.
BİRİNCİ İCRAATI KUŞATMADA HARAP OLAN BÖLGELERİ İMAR ETMEK OLDU
İstanbul’un fethinde Fatih Sultan Mehmed’in yanında bulunan âlimlerden birisi olan Hızır Beyefendi, fethin sonraki günü yeni başşehrin kadısı olmuştu.
Periyodun idari kuralları gereği kadı birebir vakitte belediye liderinin vazifelerini üstleniyordu. Hızır Beyefendi çabucak kentin çeşitli problemleriyle ilgilenmeye başladı. Adliye, emniyet, belediye ve imar hizmetlerinde değerli düzenlemeler gerçekleştirdi.
“İstanbul Efendisi” unvanını alan Hızır Beyefendi Çelebi, kadılığın gerektirdiği yargı işlerinin yanında bir belediye liderinden beklenecek bütün işlere el atmıştı.
Hızır Beyefendi Çelebi, birinci olarak devrin bir nevi imar müdürü olan Subaşı Süleyman Beyefendi vasıtasıyla kentin kuşatması esnasında harap olan surlar, sokaklar ve binaları tamir ettirdi.
İstanbul’un birinci belediye lideri bu acil tamirlerin akabinde su tedariki, kalıntıların ortadan kaldırılması, halkın yerleştirilmesi, hamamların ve kapanların açılması, paklık ve beslenme işlerinin düzenlenmesi çarşı ve pazarların kurulması, bunların kontrolü üzere her türlü beledî işlerin ve gereksinimlerin karşılanmasını sağladı. Bu vazifelerle ilgili teşkilatlar oluşturdu, ilgili atamaları yaptı. Siirt Üniversitesi Öğr. Gör. Abdullah Elmas’ın, “İstanbul’un Birinci Belediye Lideri Hızır Beyefendi Çelebi” isimli makalesinde çağdaş belediyeciliğe temel olan birçok yeniliğin Hızır Beyefendi Çelebi’nin altı yıl süren belediye başkanlığı devrinde atıldığı, kurumsallaştırıldığı anlatılıyor:
“Hızır Bey’in o devirde belediye hizmetleri alanında getirdiği en değerli yeniklerden biri çarşı ve pazarda çalışan çeşitli hizmetleri yerine getiren şahısların kayıtlarının yapılması ve sicillerinin sistemli olarak tutulmasıdır. Tekrar besin borsası niteliğindeki Kapan’ların (Unkapanı, Yağkapanı, Balkapanı gibi…) hizmete girmesi Hızır Beyefendi öncülüğünde olmuştur. Unkapanı, İmparatorluk İstanbul’unun buğday gümrüğü olan ve bu sebeple de un fabrikaları ve fırınları ile öne çıkan semt olması yanında fetih sonrası birinci kurulan Türk-İslam mahallerindendir. Unkapanı gümrüğü-kapanı, yalnızca İstanbul kenti ile hudutlu kalmamıştır. Balkan coğrafyası, Kırım ovasına kadar buğday üretiminin uzun yıllar boyunca bütün Osmanlı ve Akdeniz dünyasına nakli ve ticaretinin de yönlendirildiği bir merkez olmuştur. Ayrıyeten ticarette birinci kez mühürlü tartılar yordamını getirmiştir. Hızır Bey’in getirdiği öbür bir yenilik ise fiyat ve çarşı pazar uyuşmazlıklarının tahlili ve hatalının cezalandırılması üzere ismi zabıta işlerinin yanında dünya da birinci kere Galata Kadılığı etrafına Tophane yakınında ve Üsküdar’da kurulan belediye işlerine ve kapsamına giren özel bir mahkeme kurulmasıdır. Yeniden Hızır Beyefendi periyodunda hem çarşı pazar fiyat uyuşmazlıkları hem de taşınmaz kıymetlerin saptanması da Mahkemetü’l Es’ar yoluyla olmuştur.”
AYASOFYA’NIN TAPUSUNU DA HIZIR BEYEFENDİ HAZIRLAMIŞTI
Hızır Bey’in kıymetli hizmetlerinden birisi de Ayasofya’nın tapusunu hazırlamak olmuştu. İstanbul’un Fethinden iki gün sonra birinci cuma olan 1 Haziran 1453’te Bizans’tan alınan Ayasofya Kilisesi’nde Fatih Sultan Mehmet’in de hazır bulunduğu 20 bin kişilik bir cemaat ile Cuma namazı kılınmıştı.
Namazdan sonra Ayasofya’da büyük bir merasim yapılmış ve kilise, camii olarak Hızır Beyefendi Çelebi tarafından kayıt ve tescil edilmiş, Ayasofya’nın tapusu cami olarak hazırlanmıştı. Böylelikle tapu ve kadastro vazifelileri de belediye başkanlığının uhdesine geçmişti.
KADIKÖY İSMİ HIZIR BEY’DEN GELİYOR
Hızır Beyefendi Çelebi ayrıyeten Kadıköy semtine ismini veren kişiydi de. Fatih Sultan Mehmet, fetihler sonrası sıkça görülen, ele geçirilen bölgenin mamur edilmesi uygulaması çerçevesinde Bizans periyodunda “Khalkedon” olarak bilinen Anadolu yakasındaki bölgeyi Hızır Çelebi Bey’e vermişti.
Kadılık vazifesinden ötürü da bu bölge Kadı Köyü olarak anılmaya başlamıştı. 1459’da vefat eden Hızır Beyefendi Çelebi, Zeyrek semtinde Şücaüddin Mescidi’ndeki hazireye gömülmüştü.