İngiliz gazetesi The Guardian’ın nabzını tuttuğu Bnei Brak’ta Tel Aviv’in gökdelenlerinin gölgesinde büyüyen tartışma, akıllı telefonların Yahudi şeriatına nazaran caiz olup olmadığı ve internet erişimine karar verme konusunda kimin yetki sahibi olduğuna dair.
Bnei Brak’taki ultra-Ortodoks Yahudi (Haredi) liderler, cemaatten hayat biçimlerini tehdit ettiği gerekçesiyle televizyon dahil kitle irtibat araçlarından uzak durmalarını istemekte ısrarlı.
Did you know that only one rabbinic committee in Israel has the power to bless phone numbers and issue kosher certificates for Israel’s 500k kosher mobiles (with no camera or internet)? A dive into the fascinating ultra-Orthodox bubble of Bnei Brak: https://t.co/Sl4B2STk83
— Bethan McKernan (@mck_beth) July 19, 2022
Hal böyleyken birinci dalga cep telefonları burada koşer etiketle piyasaya çıktı. Yahudilik inancına nazaran yenilmesi yahut kullanılmasında dinen sakınca bulunmayan eserler ‘koşer’ diye tabir ediliyor. Yalnızca önünde 05331 olan ‘kutsanmış’ numaralarla arama yapılabilen ve arama kabul edilebilen bu birinci telefonların kamera ve internet kapasitesi yoktu.
Ancak akıllı telefonların önlenemez yükselişi, Haredi topluluğu için bile savuşturulamaz hale geldi. Pek çok gelişmiş ülke üzere İsrail’de de belediyeye müracaatlar, vergi beyanları ve banka süreçleri internete taşınmış durumda. Haredi topluluğunun şu ana kadarki tahlili, ‘aptal’ telefonlarla devam etmek ya da evvelden içerik engelleme filtreleri yüklenmiş akıllı telefonlara müsaade vermek oldu: Tipik bir koşer akıllı telefonun ana ekranında saat, hesap makinesi ve navigasyon yazılımından öteki uygulama görülmemesi gerekiyor.
İsrail’deki yaklaşık yarım milyon koşer cep telefonu için koşer ruhsatı verme yetkisine sahip tek bir organ var: İletişim İçin Hahamlar Komisyonu. Çok nüfuzlu ancak şeffaf olmayan kurul, sayıları, içeriği ve bilgi akışını istediği üzere tarayabiliyor. Erişimin bloke edildikleri ortasında haber siteleri, toplu ulaşım çizgileri, acil tıp servisleri ve konut içi şiddete müdahale servisleri de var.
Önde gelen Haredi siyasi yorumcu Israel Cohen, evvelce hahamların Tel Aviv’in canlı bir gece hayatının bulunduğu Allenby Caddesi’nden ‘günah dolu’ diyerek uzak durulmasını tembihlediğini aktararak “Ama artık herkes cep telefonundan Allenby Caddesi’ne gidebiliyor” dedi.
Cohen, Haredi topluluğunun rastgele bir hususta hemfikir olmasının nadiren görülmesine karşın çoğunluğun haham komitesini aktüel hayattan kopuk bulduğunu belirtti.
Koşer olmayan servis sağlayıcılara devredilemeyen koşer numaralar üzerinden yılda 75 milyon şekele (yaklaşık 379 milyon TL) denk gelen bir inhisar işliyor. Monopolü yıkma teşebbüsleri bugüne dek başarısızlığa uğradı. 2021 sonunda Bağlantı Bakanlığı, devletin düzenleyici kurumundan yasal görüş alarak, sistemi ortadan kaldırmak için oturumlar düzenlemek istedi, fakat ultra-Ortodoks başkanların öfkesi karşısında geri adım attı.
Bununla birlikte İsrail Demokrasi Enstitüsü’nün araştırmalarına nazaran Haredi topluluğu üyeleri kademeli olarak ömür biçimlerini çevrimiçi dünyayla entegre ediyor, üçte ikisi e-posta, iş, hükümet ve banka hizmetlerine ulaşma ve bilgi arama üzere temel gereksinimler için internete başvuruyor ve çevrimiçi olanların yarısı da toplumsal medya ağlarını kullanıyor.
Ama öbür yandan Bnei Brak’ta koşer inhisarına karşı çıkan cep telefonu satıcıları, koşer ruhsatlarının iptal edildiğinden, dükkanları ve çalışanlarının tekraren hücuma uğradığından şikayetçi. Bunlardan biri olan Uriel Diament, gençleri üzerlerine saldırtan hahamlar için “Bunlar allahın hizmetinde değil, bunlar mafya” dedi.
The Guardian’ın ziyaret ettiği sırada Diament’in dükkanını basan orta yaşlı bir erkek, çalışanlara ‘hahamlara itaat etmeyen işbirlikçiler’ diye bağırdı. Adam gittikten sonra Diament “Zaman değişti, ebediyen başlarını kuma gömemezler” diye konuştu.
Harediler, bugün İsrail nüfusunun yüzde 12’sini oluşturuyor. 2050’de her dört İsrailliden biri ultra-Ortodoks olacak.