Ege ve Doğu Akdeniz’de uyuşmazlık noktaları bulunan Türkiye ve Yunanistan ilişkilerinin 5 sene ortadan sonra dirilen istikşafi görüşmeler ile verdiği olumlu hava sona ermiş üzere görünüyor. Görüşmeler ile başlayan sükunet periyodu, Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis’in ABD Kongresi’nde Türkiye’ye olası silah satışlarında Doğu Akdeniz’deki durumun göz önünde bulundurulması gerektiğini söylemesinin üzerine Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Artık benim için Miçotakis diye birisi yok” sözleri kullanmasıyla son buldu. Çünkü, ABD tarafından F-35 programından çıkarılan Türkiye, F-16 satışı için ABD ile görüşüyor lakin şimdi rastgele bir sonuç alınmadı.
Yunanistan ise savunmaya harcamalarına yüksek oranda bütçe ayırıyor. 2021 yılında, kendi gayri safi yurtiçi hasılasına oranla en çok savunmaya harcama yapan ülke, yüzde 3.82 ile Yunanistan oldu. Fransa ile ‘dış tehdit’ durumunda iki ülkenin birbirine yardımını kapsayan bir savunma mutabakatı imzalayan Yunanistan, 30 Rafale savaş uçağı siparişi verdi, bu savaş uçaklarından 6’sı ise ülkeye teslim edildi. Savaş uçaklarının yanı sıra, Yunanistan Fransa’dan birebir vakitte 3 tane Belharra fırkateyni de satın aldı. Tüm bunlarla birlikte, Yunan başkan Miçotakis’in ABD ziyareti sonrasında Yunan basınında çıkan haberlere göre, Yunanistan F-35 uçaklarından oluşan bir filoyu satın alma sürecini başlatacak ve 10 yıl içerisinde silahlı kuvvetlerine dahil edecek.
Amerikan üsleri ve adaların silahlandırılması Türkiye’den sert reaksiyon aldı
Öte yandan, Türkiye tarafı Yunanistan’a yalnızca kendisine karşı lobi faaliyetlerinde olduğu için ve silahlanmasına yönelik reaksiyon vermiyor. Yunanistan’daki ABD üslerine de tenkit getiren Erdoğan “9 Amerikan üssü nerede? Yunanistan’da kuruldu. Pekala bu üsler kime karşı kuruluyor? Verdikleri yanıt şu, ‘Rusya’ya karşı.’ Bunu yemezler, kusura bakmasınlar” ifadelerini kullandı. Yunanistan 2021’in başlarında, Türkiye’ye 40 kilometreden daha yakın bir uzaklıkta bulunan Dedeağaç’ta bulunan bir askeri üssünü ABD’ye tahsis etmiş ve ortak askeri harekatlarına sürat vermişti. Düzenlenen Efes-2022 Tatbikatı’na katılan Cumhurbaşkanı Erdoğan, buradaki konuşmasında Yunanistan’a ‘adaları silahlandırma’ reaksiyonu de gösterdi. Erdoğan, ”Bir an evvel vazgeçin, latife yapmıyorum” dedi ve Atina’yı memleketler arası mutabakatlara uygun davranmaya davet etti.
Kendi vekilleri tarafından da reaksiyonla karşılanan Yunanistan’ın izlediği bu dış siyaset adımlarının Türkiye ve Yunanistan bağlarını hangi istikamette etkileyeceğini Sputnik’e emekli Tümamiral Cem Gürdeniz ve Maltepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Memleketler arası Bağlantılar Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Hasan Ünal yorumladı.
İki ülke ortasında artan tansiyonun jeopolitik konjonktür açısından ‘çok farklı’ olduğunu söyleyen Gürdeniz, Türkiye ve Yunanistan’ın geçmişte de birkaç kere savaşın eşiğine geldiğini vurguladı. “Ama gördüğümüz kadarıyla şu an, alanda olmasa da diplomatik ve siyasi seviyede büyük bir kriz yaşandığı gerçek” tabirlerini kullanan Gürdeniz “Burada da durum Türkiye’nin birinci kere silahsızlandırılmış yahut gayri askeri statüdeki adalar durumunu, 1964-1965’te verdiği notalardan sonra önemli bir biçimde gündeme getirmiş olmasıdır. Türkiye bu atılımda geç kalmıştır lakin yanlışsız bir ataktır, yapılması gerekiyordu” dedi.
‘ABD, Türk-Yunan düşmanlığını gündemde tutarak bir yerde Yunanistan’ı 51. eyaleti olarak silahlı bir Amerikan kolonisi haline getirmiştir’
Mevcut konjonktürde Türkiye ve Yunanistan bağlarının ‘ NATO, Rusya, Rusya-Ukrayna krizi ve Türkiye-NATO ilişkileri’ çerçevesinde ele alınması gerektiğini savunan Gürdeniz “ABD’nin Yunanistan ile 9 başka üste kendi silahlı güçlerini kullanabileceği mutabakatlarını imzalatmış olması, Yunan kamuoyunda bu mevzuda yavaş yavaş itirazların baş göstermeye başlaması ve bu sebeple ABD’nin Türkiye-Yunanistan düşmanlığına muhtaçlık duyması üzere faktörler yeni konjonktürün belirleyici ögeleridir. Özetle, Türk-Yunan düşmanlığını ya da Ege ve Doğu Akdeniz’de Yunan kaynaklı sıkıntıları kaynaklı gündemde sıcak tutarak ve Yunanistan’daki başta hükümet olmak üzere birtakım kümeleri Türkiye aleyhinde, Yunanistan’ın ulusal gücü üzerinde kışkırtmaya teşvik ederek bir yerde Yunanistan’ı 51. eyaleti olarak silahlı bir Amerikan kolonisi haline getirmiştir” diye konuştu.
‘Dilerim ABD’nin bu kışkırtması bir silahlı çatışmaya dönmez, bu türlü bir şey olursa kazananı olmaz’
‘Kolonileşmenin’ değerinin 2 perspektifte incelenmesi gerektiğini söyleyen Gürdeniz, şu tabirleri kullandı:
‘Batı, Karadeniz’de umduğunu bulamadı’
“Dedeağaç’ta, Girit’te bulunan Suda üssü ve başta Skyros olmak üzere 9 yerde bulunan üsler hem Rusya’ya hem Türkiye’ye karşıdır” biçiminde konuşan Gürdeniz, “Büyük jeopolitik resme baktığınızda, Batı’nın temel amacı Rusya’yı, Baltık, Adriyatik, Akdeniz ve Karadeniz’den soyutlamaktır. Bu yayı çizdiğiniz vakit, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğinin temel nedeni ortaya çıkıyor; Arktik’teki dengeyi kendi lehlerine çevirmek için. Baltık’ta yalnızca Kaliningrad oblastı ve yılın aşikâr vakitlerinde açılan St. Petersburg dışında bir çıkışı kalmamıştır, kaldı ki bu çıkışlar Danimarka boğazlarına ve Almanya’ya bağlıdır. Adriyatik’i aslında 1999 yılında kaybetmiştir. Geriye Karadeniz kaldı ve Batı burada umduğunu bulamadı. Başta Azak Denizi’ni kaybetti ve Odessa neredeyse 110 gündür kapalı. Ukrayna’nın deniz ile ilgisi ABD’nin kışkırtması yüzünden kesildi. Bu da Ukrayna halkına ve Zelenskiy’e temelinde Batı’nın bir armağanıdır. Bu kışkırtmalar olmasaydı ve Ukrayna ile Moskova ortasında bir barış mutabakatı yapılsaydı, bu durumlara düşmezlerdi. Artık Ege’de birebir kaybı yaşamak istemiyorlar” dedi ve ekledi:
‘Türkiye’nin muhtemel bir harekatında karşısına Amerikan üsleri çıkacaktır, bunu caydırıcılık ögesi olarak kullanıyorlar’
‘Fransa, Yunanistan ile imzaladığı mutabakatın deniz yetki alanlarında ortaya çıkacak problemlerde geçerli olmayacağını söyledi’
Prof. Dr. Ünal’a nazaran, Türkiye-Yunanistan ortasındaki tansiyonun artması 2 kategoride kıymetlendirilebilir. Yunanistan’ın Türkiye’nin ‘dış siyaset hatalarından’ faydalanmak istediğine dikkat çeken Ünal, ülkenin sıkıntıları olduğu ülkelerle alakalarını geliştirme atılımlarının bunu engellemede değerli rol oynadığı görüşünde. Fransa ile Yunanistan ortasında imzalanan savunma muahedesine da dikkat çeken Ünal “Ancak Fransa ile Yunanistan ortasında imzalanan muahede üzerine Fransa’nın yaptığı bir açıklamada, buradaki sözlerin bir deniz yetki alanı çatışması sonucu ortaya çıkması halinde geçerli olmayacağını söylediler. Aslında NATO mutabakatını bir sefer daha yinelemiş oldular. Böylelikle Yunanistan’a silah kakaladılar. Lakin Yunanistan bunları çok değerli sorunlar üzere yorumladı” dedi.
‘Türkiye’nin klasik siyasetine döndüğünü anlıyoruz’
Türkiye’nin Birleşmiş Milletler’e yaptığı bildirimlerle değerli adımlar attığını belirten Ünal “İlk kez Türkiye, gayri askeri statüde bulunması gerektiği şartıyla egemenliği memleketler arası mutabakatlarla Yunanistan’a verilmiş adaların statüsünün bozulduğunu ve silahlandırıldığı konusunda BM’ye bildirimlerde bulundu. Zannediyorum mevzuyu NATO gündemine de götürdü. İkili bağlantılarımız çerçevesinde ülkelere de anlatmaya başladı. Yetkililer de yaptıkları açıklamalarda ısrarla ‘eğer Yunanistan bu bahis hakkında söylediğimiz telaşları dikkate almamaya devam ederse o vakit bu adaların Yunanistan’a verilme şartı büsbütün ihlal edilmiş olacağı için egemenliği tartışmaya açılır’ diyor. Türkiye burada haklı, çok yanlışsız bir mevzuyu lisana getiriyor. Türkiye, AK Parti hükümeti birinci kere egemenliği Yunanistan’a devredilmemiş ada, adacık ve kayalıklara ki toplam 152 tane bunlar, ‘benim’ diyor. NATO tatbikatlarında Yunanistan bunları tatbikatların kapsama alanının içine çekmeye çalışırken yıllarca, Türkiye veto ederdi. Münasebet olarak da ‘sizin değil’ derlerdi. AK Parti başlangıçta güya bu tezden vazgeçmiş üzere bir hal sergilemişti. Bu sırada Yunanistan’ın tahminen de 18-20 adayı işgal ettiği anlaşılıyor, Kardak üzere tıpkı statüde olan. Artık hükümetin buradan da geri adım attığını görüyoruz ve Türkiye’nin klasik siyasetine geri döndüğünü anlıyoruz. Bu da Yunanistan’ı rahatsız ediyor. Kıbrıs’taki iki devleti tahlil ısrarını da ele aldığımızda Türkiye ile Yunanistan ortasında bulunan sıkıntılar neden önemli? Bu sebepler yüzünden ciddi” diye konuştu.
‘Ukrayna-Rusya krizi de dikkate alındığında, iki NATO ülkesinin bir silahlı çatışmaya girmesi ittifakı çatırdatır’
“Türkiye Avrupa Birliği’nin Türk-Yunan sıkıntıları üzerinde Yunanistan lehinde yaptığı baskı ve telkinlerden bağımsız bir formda siyaset üreterek hareket ediyor” tabirlerini kullanan Ünal, daha evvelki yıllarda tahlilin birlik içerisinde arandığına vurgu yaptı. Tüm bunların çok kutuplu dünya nizamında gerçekleştiğine işaret eden Ünal, krizin bir silahlı çatışmaya dönme ihtimalini şu halde kıymetlendirdi:
‘Yunanistan meseleleri uluslararasılaştırarak kendi tezlerini kabul ettirmeye çalışıyordu, artık oldu bitti peşinde’
Ünal “Yunanistan’ın birinci kere silahlı çatışmayı göze alacak biçimde ittifaklar kurmaya çalışması, silahlanma uğraşı içerisinde olmasıdır. Zira Yunanistan Türkiye’ye nazaran askeri manada güçsüz bir ülke olduğu için, artık de o denli, meseleleri uluslararasılaştırarak Türkiye üzerinde baskı kurulmasını sağlayıp kendi tezlerinin Türkiye’ye kabul ettirilmesini isteyen bir ülkeydi. Artık ‘Ege’de bir oldu bitti yaratabilir miyim’ peşinde. Ama bu da aslında şu açıdan yanlış bir planlama; geçmiş yıllarda Türkiye’nin bölge ülkeleriyle yaşadığı gerginliklerin bu ülkelerle bir silahlı çatışmaya zati dönüşeceği varsayımı üzerine kurgulanmış bir planlama. Ancak şu anda bu ortadan kalktı. Yunanistan ile bu türlü bir durumda başa baş kalırız. O vakit da farklı gelişmeler olabilir. Ayrıyeten çok kutuplu bir dünya tertibinde Batı dünyasının bu cins çatışmalara mahzur olma kabiliyeti azaldı. Münasebetiyle bu sefer gerçekten geçmişte dönemdekilere nazaran daha yüksek” dedi.
‘Dengeler güzel korunamazsa NATO yahut ABD burada bir savaşın çıkmasına sebep olabilir’
Durumun silahlı çatışmaya dönüşmesi durumunda ABD’nin Yunanistan ‘müttefikliğinin’ de sorgulanacağını söyleyen Ünal “Türkiye’ye karşı caydırıcılık olarak başlayan bu süreç Yunanistan’ı şımartarak aslında bir savaşa sebep olabilir mi? NATO’nun en kıymetli özelliği bir dünya savaşı çıkmasını önlemekti. Bu yüzden de ittifak çıkarlarını ön planda tutmak ve bir ölçü Yunanistan’ı siyaseten dengeleyerek, destekleyerek burada bir savaş çıkmasını pürüz olmaktı. Bu istikrarlar yeterli korunamazsa bu sefer tam bilakis NATO yahut Amerika burada bir savaşın çıkmasına sebep olabilir. Çok kutuplu bir dünyanın başlangıcında, Rusya ile papaz olmuşken, Çin ile Tayvan üzerinden bir savaş çıkarmaya hazırlanırken, dünyanın birçok bölgesinde Amerikan aykırılığı tepe yapmışken Türkiye’ye karşı Yunanistan’ın yanında silahlı bir çatışmaya Amerika girebilir mi? Bu çok uçuk bir senaryo olur” sözlerini kullandı ve ekledi:
‘Türkiye 1975’ten itibaren Amerika’nın yaptırımlarına maruz kalan bir ülke, bunları biliyor ve önlemleri var’