İspanya’da yapılan son NATO zirvesinde Türkiye, ‘terör örgütü’ kabul ettiği PKK, PYD/YPG ve FETÖ’ye verdikleri dayanaklardan dolayı İsveç ve Finlandiya’nın ittifak üyeliklerine uyguladığı vetoyu geri çekti. Dorukta bir de ortak mutabakat imzalandı. Bu mutabakatta, Finlandiya ve İsveç’in ‘PYD/YPG ve Türkiye’de FETÖ olarak tanımlanan örgüte’ dayanak sağlamayacağı yazarken, PKK için ‘yasaklanmış bir terör örgütü olduğunu teyit eder’ sözleri yer aldı. Kelam konusu ülkelerden Türkiye’ye yönelik silah ambargosunun kaldırılacağını belirtilirken, Türkiye de Finlandiya ve İsveç’in NATO üyesi olmak üzere ‘davet edilmelerine desteğini’ ifade etti.
İmzanın akabinde: ‘Erdoğan’a boyun eğmedik; kendi ulusal mevzuatımıza nazaran çalışmaya devam ediyoruz’
Mutabakatın imzalanmasının akabinde Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan kelam konusu belgeyi PYD/YPG ve FETÖ’yü içermesi gerekçesiyle ‘diplomatik zafer’ olarak tanımlarken, evrak nedeniyle ülkesinden tenkit alan İsveç Dışişleri Bakanı Ann Linde “Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a boyun eğmedik” dedi. Finlandiya’dan ise “Kendi ulusal mevzuatına nazaran çalışmaya devam ediyoruz” açıklaması geldi.
Türkiye’nin iade taleplerine İsveç ve Finlandiya’nın yansıları: ‘Delil olmadıkça razı olmayacağız; davaları tekrar ele almak için sebep göremiyorum’
Türkiye, kelam konusu ülkelerden tıpkı vakitte iade taleplerini de gündemde tutuyor. Türkiye’nin Adalet Bakanı Bekir Bozdağ yaptığı açıklamada “Onlara ayrıyeten bir yazı yazarak bu mutabakat çerçevesinde verdikleri kelamların gereği, hem Finlandiya’da altı PKK’lı, altı FETÖ’cü terörist, İsveç’te ise 10 FETÖ’cü, 11 PKK’lı teröristin evrakları, ilgili ülkelerin Adalet Bakanlıklarında bekliyor. Artık bu mutabakattan sonra biz de Adalet Bakanlığı olarak bunların iadesi konusunu yine kendilerine yazacağız ve hatırlatacağız” ifadelerini kullandı. Erdoğan da “İsveç 73 teröristi bize gönderecek. Şu anda 3-4 tane gönderdiler. Ancak bunlar bizim için kâfi değil” açıklamasında bulundu.
Ancak, Rusya’nın Donbass operasyonu öncesine kadar ‘tarafsız’ ülke pozisyonunda bulunan İsveç ve Finlandiya, Türkiye’nin bu isteğine farklı karşılıklar verdi. İade talebine ait değerlendirmelerde bulunan Finlandiya Cumhurbaşkanı Sauli Niinisto, Ankara’nın kelamını ettiği davalara dair mahkemelerin aslında karar verdiğini belirterek, “Bu davaları tekrar ele almak için bir sebep göremiyorum” dedi.
İsveç ise mutabakatın ‘yüzde yüz arkasında’ olduğunu vurgularken, kelam konusu kararların “bağımsız mahkemeler” tarafından verileceğini belirtti. İadeler konusunda konuşan İsveç Başbakanı Magdalena Andersson “Türkiye daha evvel iade taleplerinde bulundu, biz de bunlarla ilgilendik. Bazen hudut dışı ettiğimiz olmuştur, birden fazla vakit da olmamıştır” ifadelerini kullandı ve son açıklamasında “İsveç vatandaşı olanlar ulusal ve milletlerarası hukuka nazaran iade edilemeyecek” dedi. İsveç Dışişleri Bakanı Linde ise “Terör faaliyeti olduğu tarafında kanıt olmadıkça hiçbir iadeye razı olmayacağız” diye konuştu.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, katıldığı bir televizyon programında Türkiye’nin ‘kırmızı çizgilerini’ aktardıklarını söyleyerek “İsveç ve Finlandiya dokümana uymak zorunda yoksa NATO’ya almayacağız” dedi.
Rusya’nın yorumu: ‘Erdoğan durumu kendi faydasına kullandı, taleplerini kabul ettirmeye zorladı’
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “oyalama görürsek, en baştaki halimize geri döneriz” dediği süreç hakkında Rusya da açıklamalarda bulundu. Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin “İsveç ve Finlandiya ile, Ukrayna ile olduğu üzere bir problemimiz yok. Bu ülkelerin topraklarına NATO’nun askeri altyapısının konuşlandırılması durumunda tıpkı formda karşılık vermek zorunda kalacağız” ifadelerini kullanırken, Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Ryabkov, kelam konusu ülkelerin NATO üyeliğine ‘olumsuz baktıklarını’ belirtti.
Rusya Federasyon Kurulu Lider Yardımcısı Konstantin Kosaçev ise NATO’nun genişlemesinin ittifakın dünyanın geri kalanından giderek daha fazla tecrit edilmesini önlemek için tek deva olduğunu ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bunu çok güzel anladığını kayderek, “Erdoğan, durumu kendi faydasına kullandı, Finleri ve İsveçlileri Ankara’nın taleplerini kabul etmeye zorladı” yorumunu yaptı. Rusya parlamentosunun alt kanadı Duma’da milletvekili Oleg Morozov’dan, Baltık bölgesinde hiçbir ‘askeri yaramazlığa müsaade etmeyecekleri’ ve İsveç ile Finlandiya’nın ‘iyi bir tarihi belleğe sahip olması gerektiği’ reaksiyonu geldi.
‘Çin’in NATO ve doğuya hakikat genişlemesi konusundaki tavrı çok açık’
İttifak ülkeler tarafından son Madrid zirvesinde imzalanan NATO Yeni Stratejik Konsept’inde Rusya üzere Çin de bir ‘tehdit unsuru’ olarak tanımlanıyor. Çin ise İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğine başvurmaya karar vermesinin akabinde ‘tüm tarafların Avrupa’da güvenliğin bölünmezliği prensibine uyması ve birbirlerinin legal telaşlarına hürmet göstermesi gerektiği’ bildirisini verdi. Çin’in atıfta bulunduğu ‘güvenliğin bölünmezliği ilkesi’ de Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’nın (AGİT) temelini oluşturan 1975 tarihli Helsinki Sonuncu Senedi‘nde yer alan işbirliği daveti. Son olarak, Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Zhao Lijian’a, Finlandiya’nın NATO’ya katılma başvurusu sonrası münasebetlerinin nasıl etkileneceğinin sorulması üzerine “Finlandiya’nın NATO’ya iştirak başvurusu, doğal olarak ikili bağlantılara yeni ögeler katacaktır” yanıtını verdi, NATO’nun doğuya yanlışsız genişlemesinde Çin’in tavrının ‘çok açık’ olduğunu ise vurguladı.
Batı’dan ‘memnuniyet’ açıklamaları silsilesi: ‘Harika bir başlangıç’
Finlandiya Cumhurbaşkanı Sauli Niinisto’nun mutabakata ‘kahve arasında’ vardıklarını açıkladığı bu mutabakatı Batı ülkeleri ise büyük bir memnuniyetle karşıladı. ABD Lideri Joe Biden’ın, toplumsal medya üzerinden yaptığı paylaşımda, “Üçlü muhtıra imzaladıkları için Finlandiya, İsveç ve Türkiye’yi tebrik ediyorum. Bu, NATO’nun Finlandiya ve İsveç’e davetinde çok kritik bir adımdır ve ittifakımızı güçlendirip kolektif güvenliğimizi arttıracaktır. Doruğa (NATO Zirvesi) başlamak için çok hoş bir yol. Mükemmel bir başlangıç” dedi. Tepenin kapanışında konuşan Biden “Türkiye’ye F-16 satmalı ve tıpkı vakitte ellerindeki jetleri de modernize etmeliyiz. Bunu yapmamak bizim çıkarımıza değil. F-16 satışını Türkiye’nin Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya girmesini onaylamasına bağlayan rastgele bir taviz alışverişi kelam konusu olmadı. Satış için Kongre’nin onayına gereksinimim var ve bunu yapabileceğimi düşünüyorum” vurgusu da yaptı.
Macron: Türkiye’nin fikir birliğine katılmasından memnunum
NATO Genel Sekreteri Stoltenberg “Bu üçlü mutabakatın imzalanmasını şiddetle memnuniyetle karşılıyorum ve her 3 ülkenin de müzakereler sırasında gösterdiği yapan yaklaşımı memnuniyetle karşılıyorum. Finlandiya ve İsveç’in NATO üyeliği Finlandiya ve İsveç için yeterlidir, NATO için yeterlidir ve Avrupa güvenliği için iyidir” dedi. Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya iştirakine ait birkaç hafta evvel Cumhurbaşkanı Erdoğan’la konuştuğunu kaydeden Fransa Cumhurbaşkanı Macron doruğun akabinde “Türkiye’nin nihayet İsveç ve Finlandiya’nın hükümran seçimine hürmet gösterilmesini sağlamak için fikir birliğine katılmasından memnunum” sözlerini kullandı. Estonya Başbakanı Kaja Kallas, İsveç ve Finlandiya’nın ittifaka iştirak adımının ‘önemli’ olduğunu söyledi. Litvanya Cumhurbaşkanı Gitanas Nausėda da bunu ‘harika bir haber’ olarak nitelendirdi.
Scholz: Bu bizim için çok, çok kıymetli bir şey, her iki ülke de ittifakımıza çok güzel uyuyor
Almanya Başbakanı Olaf Scholz, İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya kabulüne ait varılan muahedeyi ‘memnuniyetle’ karşıladı. Şansölye Scholz, Madrid’deki NATO Doruğu’nda yaptığı açıklamada, “Bu bizim için çok, çok değerli bir şey. Her iki ülke de ittifakımıza çok düzgün uyuyor” dedi. İngiltere Başbakanı Boris Johnson ise kelam konusu kararı “ittifakımız için ileriye yanlışsız büyük bir adım” olarak niteledi.