Türkiye ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti arasında nisan ayı ortalarında imzalanan lakin içeriği kısa mühlet evvel ortaya serilen iktisadi ve mali işbirliği protokolü adanın kuzeyinde büyük tartışma yarattı. Ankara’nın Kuzey Kıbrıs’a 3.2 milyar TL vermesi karşılığında on yıllardır süregeldiği üzere bir grup mali önlemlerin yanı sıra, bu sefer bir dizi sosyo ekonomik yapıda, hukuk sisteminde şartlarının konulması dikkat çekti.
KKTC’de Ünal Üstel’in başbakanlığa getirilmesiyle imzalanan protokol muhalefet tarafından adeta ‘siyasi ve egemenlik haklarının devri’ olarak eleştiriliyor. Protokol, başta basın için olmak üzere KKTC’de kabahat olarak görülmeyen hususlarla cezalar içerecek düzenlemeler öngörürken, vatandaşlığa geçişi kolaylaştırarak demografik değişimi hedeflemesi nedeniyle de eleştiriliyor. Tekrar KKTC’de kamu toprakları, emlak, limanlar, elektrik üretim ve dağıtımının özelleştirilmesinin öngörülmesi, yabancılara mülk alımını kolaylaştırması ve adanın kültürel yapısına muhalif biçimde din hizmetlerinde değişiklikler getirilmesi tenkit konusu. KKTC’ye mahsus Yüksek Adliye Konseyi yerine yeni hukuk düzenlemeleri de yargının siyasetin denetimi gireceği dertlerini doğurmuş durumda.
KKTC’de büyük tartışma yaratan protokolü Kıbrıs gazetesi müellifi Prof. Mehmet Hasgüler ile konuştuk.
‘Kıbrıslı Türklerin kurumsal yapı birikimini sorgulatacak müdahalelere yer hazırlayan bir nitelikte’
Prof. Mehmet Hasgüler, 1976’dan bu yana iktisadi ve mali işbirliği mutabakatlarının imzalandığını anımsatırken, bu kere üç hafta sonra içeriği ortaya çıkan mutabakatın KKTC’nin kamusal hayatının tekrar düzenlenmesine yönelik olduğunu vurguladı. Anlaşmanın, Kıbrıslı Türklerin Osmanlı’dan günümüze oluşturduğu kurumsal yapıyı sorgulatacak müdahalelere yer hazırlayan bir nitelikte olduğunu belirten Hasgüler, bunların ne kadarının hayata geçirilebileceğinin de tartışmalı olduğunu kaydetti:
“Protokol ekonomik ve mali işbirliği mutabakatı. 1976’dan itibaren var. Birinci sefer Türkiye ile Kıbrıs Türk Federal Devleti Güç Bakanlığı ortasında imzalandı. Ondan beri 46 yıldır sürüyor. Bu sefer çok tartışıldı. Bir sefer yapıldıktan üç hafta sonra ortaya çıktı, bu işe esrarengizlik kattı. Bizimkiler 80 hususla gitmişler, 150 hususla dönüldü. Ülkenin kamu alanıyla ilgili. Burada her alana atıf yapılmış, anayasal, sendikal halklar, toplu iş kontratı, dini evkafın altından alıp diyanet işleri formülasyonuna çekmek, güvenlik, asayiş üzere mevzulardan bahsedilmiş. KIBTEK konusu var, parçalanması yahut düzenlemesiyle ilgili şeyler var. Türkiye’den iş beşerlerine ihalelerin kolaylaştırılması üzere birçok mevzu var. Türkiye ve Kuzey Kıbrıs ortasında bu çeşit mutabakatlar, Türkiye’nin yumuşak gücünü öteden beri tartışma konusu yaparak olumsuz etkiliyor. Laiklik konusunda tartışmalara yol açıyor. Osmanlıdan günümüze Kıbrıs Türklerinin biriktirdiği aşikâr kurumları var. Kıbrıs Türk demokrasisi, Müslüman ülkeler ortasında demokrasi, insan hakları, basın özgürlükleriyle âlâ noktada bulunuyor. Vakit zaman memleketler arası yayınlanan raporlarda bunlara atıf yapılır. Bu mevzular Kıbrıslı Türklerde bir gerginliğe yol açıyor. Emeklilikle ilgili tartışmalar var. Bunların ne kadarı hayata geçecek farklı mevzu. Ancak hele hele iki devletlilik telaffuzunun, Doğu Akdeniz’deki cepheleşmenin arttığı bir periyotta Kıbrıslı Türkler aslında fotoğrafta flulaşmış durumda. Annan planı öncesindeki görünürlüğünden eser yok.”
‘İki devletlilik teriminin altına dinamit yerleştiren birtakım mali ve iktisadi bahisler protokol içine yedirilmiş’
Hasgüler’e nazaran protokolde ‘iki devletlilik’ teriminin altına ‘dinamit yerleştiren’ birtakım mali ve iktisadi mevzuların yedirilmesi Kıbrıslı Türklerin profil düşürmesine yol açabilir. Adadaki ekonomik badirelerin yarattığı şartlara atıfta bulunan Hasgüler, yeniden laiklik ve demokrasi hassasiyetlerine dikkat çekti. Hasgüler, bu çerçevede Kıbrıslı Türkleri temsil edenlerin Ankara’ya kendilerini anlatamıyor olmalarının tesirli olabileceğini söyledi:
“Kıbrıs Türkleri’nin Doğu Akdeniz istikrarında, ekonomik barışında, kendi kimliğini ve cet vatanında Türkiye’nin yapamayacağı belirli şeyleri, Kıbrıs Türklerinin başarabileceği bir anlayış üzerinden iki devletlilik düşünülmesi gerekirken, Kıbrıs Türklerinin profil düşürmesine yol açacak tartışmalar bunlar. Bir tedirginlik yaratıyor insanların üzerinde. Türk Lirası’nın daima bedel kaybı yansırken, Kıbrıs Türkler Güneye geçip euro üzerinden ödeme alıp Kuzey’de yaşama noktasına gelmişken, Kıbrıs ile ilgili fikri manada bedelli bulduğum iki devletlilik teriminin altına dinamit yerleştiren ögeler mali ve iktisadi protokole yedirilmiş. Bu yanlışsız bir şey değildir. Kıbrıs Türk demokrasisinin Müslüman ülkelerin Batı algılamaları açısından Kıbrıslı Türklerden Türkiye’nin de atıf yapması gereken bir özelliği var. Laikliği, demokrasisi üzere… Geçenlerde Devlet televizyonumuzun müdürüne, seçim yasaklarını ihlal ettiği için iki ay mahpus verildi. Kıbrıs’la ilgili siyasi iktidarların bu çeşit boşa düşmelerinin temelinde yatan, Kıbrıs Türklerinin siyasi iradesini temsil eden hükümetlerin Ankara’da kendilerini anlatamıyor olmalar. Yani Türkiye’nin Kıbrıslı Türkler için her vakit başka ve özel ülke olduğunu anlatamıyorlar. Galiba Ankara’dakiler de bunları önemsemiyor ve bu yüzden küçücük bir ülkede büyük reaksiyonların oluşmasına yol açıyor.”
‘Kıbrıs ile alakalı dış siyaset yaklaşımları konusunda Türkiye’deki muhalefetin daha hareketli olması gerek’
Hasgüler, Türkiye’deki muhalefetin Doğu Akdeniz’deki jeopolitik kaymaların öne çıktığı bir ortamda ‘milli dava’ görülen Kıbrıs’taki sisteme ilgisizliğine de vurgu yaptı:
“Doğu Akdeniz, Filistin ve Kıbrıs uzun vakittir uyuşmazlık noktaları olarak devam ederken, yanına bir de Suriye eklendi. Beşerler Türkiye’de göç sorununu konuşuyorlar. Burada da her önüne gelen vatandaş mı olacak korkuları var. Bunları Türkiye’deki muhalefet çok fazla ciddiye almıyor. Türkiye’deki demokrasi problemleri varken, Kıbrıs üzere daima ulusal olarak ele alınmış bahislerin muhalefet tarafından görmezden gelinmesi ve önemsenmemesi durumu var. Türkiye’deki muhalefet parlamenter sistemi savunuyor, Kıbrıs’ta da yarı parlamenter bir sistem var. Türkiye’deki başkanlık rejimi ve cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi diye yaşadığımız konunun aslında ne kadar merkezileştiği ve burada desantralize ve kendi özellikleriyle Müslüman kimliğini, burayı vatan yapma çabasını sürdüren bir toplum var. Bu toplum farklılıklarıyla, demokrasi refleksiyle, basın ve niyet özgürlüğüne verdikleri ehemmiyetle Türkiye tarafından çok daha önemli bir formda daha görünür kılınması gerekirken. Bu tıp sıkıntılar 12 Eylül sonrası Türkiyesinde de vardı, Denktaş’la ilgili farklı bir özelliği vardı. Özgül tartısı Türkiye siyasetinde Kıbrıslı Türkleri her vakit rencide edecek bağlantılara tampon misyonu görürdü. Bu bence son 12 yıldır aşındı. Kıbrıs Türklerinin milletlerarası alanda eşitlik gayreti verdikleri Kıbrıslı Rumlar karşısında hürmet duyulmayacak bir noktaya gelmesine yol açıyor. Bizim dışımızdaki dünyanın bize hak verecek noktada bizi görmediklerini, yani yalnızca Rumlara karşı eşitlik istiyormuşuz üzere bir imaj veriyoruz. Memleketler arası yanı her vakit ateşlenmeye müsait olan Kıbrıs ve ona bağlı Doğu Akdeniz’deki güç problemi Kıbrıs Türklerinin burada demokrasisiyle, ekonomik sürdürülebilirliği açısından çok değerli. Ve beklenmedik vakitlerde bu cins referanslara Türkiye dış siyasetinde muhtaçlık duyulabilir. Muhalefetin toplamda Doğu Akdeniz barışı konusunda, özelde de Kıbrıs, Filistin ve Suriye konusunda daha hareketli olması gerektiğini düşünüyorum.”